Cây Mạy Tèo - Vị thuốc quý của đồng bào dân tộc Miền núi phía Bắc

Cây Mạy Tèo là loại cây dược liệu quý xa xưa của đồng bào dân tộc các tỉnh Tuyên Quang, Bắc Cạn. Đây là cây thuốc được dùng để hỗ trợ chữa trị nhiều bệnh về cơ xương khớp vận động đặc biệt cho những người bị biến chứng tai biến gây liệt. Bài viết này Dược Phẩm Tâm An xin chia sẻ cho bạn về những đặc điểm, công dụng và cách sử dụng loại dược liệu quý giá của đồng bào Tây Bắc.

Cây Mạy Tèo là gì ?

Trong kho tàng các bài thuốc Nam của các đồng bào dân tộc phía Bắc thì có vô vàn những loại dược liệu quý chữa bệnh cho con người. Một trong số đó chính là cây mạy Tèo. Đây là loại cây thân gỗ nhỏ sinh trưởng ở các vùng núi đá vôi của các tỉnh phía Bắc như Hòa Bình, Bắc Cạn, Thái Nguyên vv. Đây được coi như loại thần dược của đồng bào dân tộc giúp chữa trị nhiều bệnh về hệ vận động cực kì hiệu quả.

Theo tiếng Tày Nùng thì Mạy là cây, Tèo và nhảy – chạy nhảy. Đồng bào dân tộc còn gọi chúng với một số tên khác như cây Tèo nam, Mạy tèo, Ruối lá to. Cây có tên khoa học là Streblus macrophyllus Blume – Taxotrophis macrophylla (Blume) Boerl. – T. balansae Hutch.

Cây mạy tèo này được phân bố ở một số nơi: Sơn La, Lạng Sơn, Tuyên Quang, Bắc Cạn, Thái Nguyên, Vĩnh Phúc, Hòa Bình, Hà Nội, Ninh Bình, Tây Nguyên. Cây gỗ nhỏ, mọc tự nhiên rải rác trong rừng vùng núi đá vôi.

Hình dáng của cây mạy tèo là cây dạng tiểu mộc nhỏ. Lá tựa như lá Ô Rô, mọc so le, không nổi rõ gân, chỉ có gân giữa nổi rõ. Lá có màu xanh thẫm, mép lá có răng cưa dài và nhọn như gai. Mặt dưới lá có màu nhạt hơn. Cây rải rác có gai dài nhọn ở cành.

Công dụng của cây Mạy Tèo

Từ lâu vị thuốc quý cây Mạy Tèo đã được đồng bào dân tộc Tày, Nùng sử dụng để chữa bệnh xương khớp. Công dụng chính của cây Mạy tèo này có tác dụng cường kiện gân cơ, chữa trẻ em còi xương chậm lớn, chân tay mềm yếu. Bộ phận được dùng làm thuốc bao gồm cả cành, lá và rễ của cây đều có công dụng. phần lá và thân có vị chát nhẹ và chua nhẹ. Tính mát, đi vào kinh Thận, Can và Đại Trường. Bên cạnh đó loại cây này còn giúp chữa các chứng Nuy (yếu mềm), giải độc gan…

Một số bài thuốc dân gian từ cây Mạy Tèo

Như đã nói ở trên thì vị thuốc từ cây Mạy Tèo từ xa xưa đã được đồng bào dân tộc miền núi phía Bắc sử dụng để điều trị các bệnh về vận động, cơ khớp. Minh chứng là người dân vùng cao thường có cơ thể dẻo dai khỏe hơn. Bí quyết của họ bên cạnh sự rèn luyện vận động từ bé bang rừng lội suốt họ còn biết cách sử dụng cây lá rừng thiên nhiên để hỗ trợ.

Vị thuốc này được bà con sử dụng điều chế thành các bài thuốc hiệu quả. Một số bài thuốc đó có thể kể đến như sau:

Bài thuốc chữa trẻ em chậm biết đi, người lớn yếu liệt 2 chân.

Chỉ cần dùng 500g – 1000g phần cành lá tươi cây Mạy Tèo rửa sạch, cắt ngắn, đun với 2 – 3 lít nước, sắc 40 – 60 phút, để nguội dần rồi tắm hoặc ngâm rửa 2 chân cho trẻ bị yếu chân chậm biết đi. Đối với người bị liệt 2 chân hoặc liệt nửa người sau tai biến (thể liệt mềm – tức thể Thoát nhẹ).

Với trẻ chậm biết đi: mỗi ngày tắm hoặc rửa chân (từ trên 2 gối xuống) 1 lần. Thông thường chỉ cần tắm vài ngày là thấy tác dụng. Tắm, rửa cho bé khoảng 3 – 5 ngày có tác dụng thì ngừng.
Với người lớn bị liệt sau tai biến mạch máu não hoặc yếu mềm 2 chân, thì tắm, rửa, đắp đến khi có tác dụng tốt thì ngừng (khoảng 15 ngày đến hơn tháng tùy nặng nhẹ).

Chú ý: dùng lau, rửa, đắp, tắm khi nước thuốc còn ấm, không pha loãng nước thuốc (không pha thêm nước lạnh). Cẩn thận khi thu hái, chế biến thuốc vì cây, lá có gai có thể gây tổn thương đến tay…

Bài thuốc Chữa 2 chân yếu liệt ở người lớn.

Rễ cây Tèo Nam: 20g (khô) hoặc 50g (tươi) sắc uống.
Bên ngoài dùng cành lá tươi, đun tắm như trên.

Bài thuốc chữa Dương Nuy ở người trẻ tuổi (18 – 35).

Rễ Tèo Nam: 30g
Rễ Nạn (nản) Tậc: 30g
Rễ Mác Làng (rễ Cau): 30g

Cách dùng: sắc uống ngày 1 thang, cũng có thể ngâm với 1 lít rượu ngon, sau 15 ngày thì dùng được. Mỗi ngày uống 1 – 3 ly nhỏ vào bữa cơm hoặc buổi tối trước khi đi ngủ.
Tác dụng: dùng cho người bị Dương Nuy tức Liệt Dương, Dương sự yếu hoặc người bị lưng gối yếu mỏi.

Công dụng: Rễ sắc uống có tác dụng cường kiện gân cơ, chữa trẻ em còi xương chậm lớn, chân tay mềm yếu. Ngày dùng 20-30g. Dùng ngoài 200-300g đun nước tắm. (Kinh nghiệm Hội Đông y tỉnh Bắc Cạn).